Kinh tế Việt Nam: ‘góc khuất’ tăng trưởng bởi các yếu tố phi thị trường (Phần hai)

Posted on 10/04/2024 by Doi Thoai

RFI

Bài bình luận của Doãn An Nhiên
10-04-2024

Ảnh minh họa: Quần áo bán hạ giá 15 đến 50% tại một cửa hàng ở Hà Nội
Reuters

Trong phần một có một lưu ý được nhấn mạnh rằng khi thiếu vắng các nguyên tắc thị trường thì yếu tố phi thị trường ‘phát tác.’ Như một trường hợp điển hình, lĩnh vực kinh doanh bất động sản (BĐS) đang rơi vào khủng hoảng có nguyên nhân sâu xa là vấn đề sở hữu toàn dân về đất đai và do nhà nước đại diện quản lý. Đây là yếu tố phi thị trường bao trùm cả thể chế kinh tế và chính trị.

Từng đóng góp khoảng 10 -15% GDP, không chỉ kiến hoạt động kinh doanh sôi động mà còn giúp nhiều đối tượng làm giàu và tích luỹ tư bản, nhưng giờ đây BĐS đang rơi vào khủng hoảng. Chính phủ đang gánh trách nhiệm và nỗ lực giải cứu nhưng vẫn bế tắc bởi ngổn ngang những ‘bất cập’ tích tụ lâu năm, đặc biệt về thể chế, chính sách, không chỉ đang trực tiếp làm giảm GDP, việc làm và phá sản doanh nghiệp cũng như hiệu ứng đô-mi-nô sang những lĩnh vực có liên quan kể cả tài chính ngân hàng và các nhà đầu tư, người tiêu dùng mà còn khiến tham nhũng trở nên trầm trọng, thách thức sự tồn vong chế độ ngày càng lớn.

Vì sao lĩnh vực bất động sản ở Việt Nam khủng hoảng? Các chuyên gia, giới kinh doanh đưa ra một số nguyên nhân cần lưu ý[1]. Đó là: khung pháp lý; chính sách kinh tế không bền vững và không nhất quán; cạnh tranh không lành mạnh; kinh doanh “bầy đàn”; lệch pha cung – cầu; quản lý, điều tiết thị trường không hiệu quả… Trong đó, nguyên nhân thứ nhất được đặc biệt nhấn mạnh, rằng “thị trường bất động sản vướng mắc pháp lý ở cả 3 cấp độ “luật”, “văn bản dưới luật” và “thực thi pháp luật” chiếm đến 70% khó khăn của các doanh nghiệp bất động sản.[2] Ngắn gọn lại, ‘tội đồ’ được quy cho “sở hữu toàn dân về đất đai và người đại diện quản lý là nhà nước.”

Từ Luật Đất đai đầu tiên được ban hành cuối những năm 1980 đến nay đã năm lần bổ sung sửa đổi nhưng vẫn không đáp ứng được thực tế chuyển đổi thị trường. Mới đây, một sự kiện gây chú ý có liên quan là Quốc hội khoá 15 đã triệu tập ‘vội vàng’ Kỳ họp bất thường lần thứ 5[3] ngày 18/01/2024. Tại đây, Luật Đất đai (sửa đổi) 2023 đã được thông qua và thời gian có hiệu lực thi hành đã rút ngắn 6 tháng, từ 1/7/2024 thay vì 1/1/2025 như đã quyết định. Lý do được giải thích là để đáp ứng nhu cầu cấp bách từ thực tế và dưới sự chỉ đạo của Đảng “đã quán triệt đầy đủ và thể chế hóa theo đúng tinh thần Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 16/6/2022 của Hội nghị lần thứ 5 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa 13 về “tiếp tục đổi mới, hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý và sử dụng đất, tạo động lực đưa nước ta trở thành nước phát triển có thu nhập cao.”

quốc hội XVvn22523ky5.jpg
Ảnh minh họa: Quốc hội Khóa XV họp ngày 22/5/2023

Các nhà lập pháp ‘cung đình’ cho rằng, Luật Đất đai số 31/2024/QH15[4] đã có nhiều quy định mới nhằm đơn giản hóa thủ tục hành chính về đất đai bảo đảm sự bình đẳng, khách quan, công khai, minh bạch, phương thức thực hiện đơn giản, dễ hiểu, dễ thực hiện; đồng thời sửa đổi, bổ sung một số điều của 8 luật liên quan đến quản lý, sử dụng đất đai để xử lý các mâu thuẫn, chồng chéo giữa các luật, tạo sự thống nhất, đồng bộ trong hệ thống pháp luật. Trong đó có 4 điểm nhấn: Bỏ khâu trung gian trong quản lý sử dụng đất; Thủ tục hành chính về đất đai bảo đảm sự bình đẳng, khách quan; Bổ sung thêm hình thức hòa giải tranh chấp đất đai tại Tòa án…

Có lẽ đây là “bước tiến” về thể chế nhưng ý kiến cá nhân cho rằng đây sẽ vẫn không phải lần sửa “nhiều” cuối cùng trên phương diện kiến tạo thị trường khi cơ chế “sở hữu toàn dân về đất đai và người đại diện quản lý là nhà nước” vẫn hiện diện sẽ loại trừ hoặc ngăn cản các nỗ lực tự do kinh doanh và bảo vệ quyền tài sản và tăng cường quyền lực nhà nước. Kinh tế thị trường coi nguyên tắc sở hữu tư nhân là cốt lõi định hướng cho các nguyên tắc còn lại. Trong các lĩnh vực sản xuất công nghiệp, xây dựng và dịch vụ dường như quá trình cổ phần hoá, tư nhân hoá diễn ra ‘thuận lợi’ hơn nhưng đối với đất đai “sở hữu toàn dân” vẫn là nền tảng mà chế độ tập quyền với bộ máy hành chính đặc quyền đặc lợi và, đồng thời là nguồn gốc giàu có của các đại gia ‘láu cá’ và các quan chức ‘tha hoá.’ (Nói kiểu dân gian trên mạng xã hội: “họ biết ăn đất nên giàu!”).  

Đây là vấn đề mà các nhà nghiên cứu giải thích cho nghịch lý tăng trưởng nhanh và tham nhũng tràn lan dưới chế độ Đảng CS toàn trị kiểu như Trung Quốc và Việt Nam. Yuen Yuen Ang, nhà khoa học chính trị tại Michigan, Hoa kỳ năm 2020 đã công bố nghiên cứu gây tiếng vang “Thời đại vàng son của Trung Quốc: Nghịch lý của sự bùng nổ kinh tế và tham nhũng rộng lớn” (2020)[5], trong đó có phân tích về thực trạng tham nhũng ở Trung Quốc. Tiến sĩ Ang chia tham nhũng thành bốn loại: trộm vặt, trộm cắp lớn, tiền nhanh và tiền tiếp cận (access money.) Trong khi ba loại đầu tiên cản trở sự tăng trưởng, tiếp cận tiền bạc hoặc trao đổi quyền lực và lợi nhuận của giới doanh nghiệp và quan chức, thì chúng lại tác động đến cả hai phía. “Tiền tiếp cận” vừa kích thích đầu tư, tăng trưởng đòi hỏi chi phí cao (để kinh doanh và hối lộ) vừa tạo ra những rủi ro nghiêm trọng cho nền kinh tế và hệ thống chính trị. Đây là đặc thù của mô hình Trung Quốc thời cải cách và mở cửa, khác với tham nhũng ở nhiều nước dân chủ nhưng giống những gì đang diễn ra ở Việt Nam, phần nào biện minh cho chiến dịch chống tham nhũng hiện nay, dù quyết liệt nhưng vẫn “không đạt kết quả như mong muốn” ở hai nước.

Thực tế cho thấy trong các đại án tham nhũng sau các quan chức nhận hối lộ luôn có bóng các đại gia, quản lý các doanh nghiệp. Nhận định từ nghiên cứu dẫn ở trên gợi ý suy luận về “73,9 nghìn doanh nghiệp đã rút lui khỏi thị trường” – như được nêu trong Báo cáo của Chính phủ, “tăng 22,8% so với cùng kỳ năm trước; Bình quân một tháng có gần 24,7 nghìn doanh nghiệp” ở tình cảnh này. Liệu có bao nhiêu trong số đó doanh nghiệp “rút lui khỏi thị trường” do khủng khoảng địa ốc hay hậu quả trực tiếp hoặc gián tiếp từ chiến dịch “đốt lò”? Trong cuộc họp Chính phủ này, thay vì cần giải trình vấn đề, ông Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư, cơ quan hoạch định chính sách đồng thời là chủ quản của Tổng cục Thống kê, lại khẳng định thành tích ‘vượt’ mức tăng GDP theo Nghị quyết số 01/NQ-CP (5,2-5,6%) và ‘cập nhật’[6] hai kịch bản cho cả năm 2024 là 6-6,5% mà Quốc hội giao Ông ta ủng hộ kịch bản 6,5%!

* Bài viết không nhất thiết phản ánh quan điểm của Đài Á Châu Tự do

Tham khảo

Filed under: Bài Hàng Ngày |

« »

Bình luận về bài viết này